Di chúc miệng có hợp pháp?
Câu hỏi:
Tháng 8/2020, ông ngoại tôi trước lúc mất, tại bệnh viện đã gọi tôi lại, để ông đọc và tôi viết lại di chúc, lúc đó bên cạnh có cậu hai và dì ba tôi chứng kiến, sau đó tôi, cậu hai và dì ba tôi cùng ký tên làm chứng vào di chúc. Đến 11/2020, các cậu, dì là con của ông tôi thực hiện phân chia di sản của ông tôi để lại theo di chúc, nhưng dì út tôi không đồng ý, vì trong di chúc ông ngoại tôi không chia tài sản cho dì út, dì út còn nói rằng sẽ yêu cầu Tòa án phân chia theo pháp luật do di chúc của ông tôi là không hợp pháp. Vậy di chúc này có hợp pháp hay không? Mong nhận được phản hồi sớm từ Văn phòng. Xin cảm ơn!
Chúng tôi xin chân thành cảm ơn bạn đã tin tưởng và gửi câu hỏi đến với Văn Phòng Luật Sư Nguyễn Quang Thái và Cộng Sự. Được giải đáp thắc mắc của bạn chính là niềm vinh hạnh của Văn Phòng chúng tôi.
Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết.
Mọi người đều có quyền lập di chúc để quyết định chuyển tài sản của mình cho người khác bằng văn bản hoặc bằng miệng, Văn phòng Luật sư Nguyễn Quang Thái và cộng sự xin cung cấp các căn cứ theo quy định hiện hành về trường hợp di chúc miệng nhằm trả lời bạn như sau:
CĂN CỨ PHÁP LÝ:
Bộ luật Dân sự 2015 quy định tại:
1. Người thành niên có đủ điều kiện theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 630 của Bộ luật này có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình.
2. Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi được lập di chúc, nếu được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý về việc lập di chúc.
Điều 627. Hình thức của di chúc
Di chúc phải được lập thành văn bản; nếu không thể lập được di chúc bằng văn bản thì có thể di chúc miệng.
1. Trường hợp tính mạng một người bị cái chết đe dọa và không thể lập di chúc bằng văn bản thì có thể lập di chúc miệng.
2. Sau 03 tháng, kể từ thời điểm di chúc miệng mà người lập di chúc còn sống, minh mẫn, sáng suốt thì di chúc miệng mặc nhiên bị hủy bỏ.
1. Di chúc hợp pháp phải có đủ các điều kiện sau đây:
a) Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe doạ, cưỡng ép;
b) Nội dung của di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của luật.
2. Di chúc của người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi phải được lập thành văn bản và phải được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý về việc lập di chúc.
3. Di chúc của người bị hạn chế về thể chất hoặc của người không biết chữ phải được người làm chứng lập thành văn bản và có công chứng hoặc chứng thực.
4. Di chúc bằng văn bản không có công chứng, chứng thực chỉ được coi là hợp pháp, nếu có đủ các điều kiện được quy định tại khoản 1 Điều này.
5. Di chúc miệng được coi là hợp pháp nếu người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng và ngay sau khi người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng, người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn 05 ngày làm việc, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải được công chứng viên hoặc cơ quan có thẩm quyền chứng thực xác nhận chữ ký hoặc điểm chỉ của người làm chứng.
Điều 632. Người làm chứng cho việc lập di chúc
Mọi người đều có thể làm chứng cho việc lập di chúc, trừ những người sau đây:
1. Người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật của người lập di chúc.
2. Người có quyền, nghĩa vụ tài sản liên quan tới nội dung di chúc.
3. Người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.
Theo các quy định trên, trường hợp di chúc của ông bạn đã không hợp pháp, bởi lẽ:
- Hình thức di chúc ở đây là di chúc miệng nên phải thỏa mãn điều kiện hợp pháp của di chúc miệng theo quy định tại khoản 5 Điều 630, khoản 1 Điều 632 Luật Dân sự 2015. Điều kiện người làm chứng theo quy định không được là người thừa kế theo di chúc của người lập di chúc. Tuy nhiên, trường hợp của bạn thì cậu hai và dì ba của bạn là người thừa kế có tên trong di chúc nhưng lại làm chứng, điều này là không được phép.
- Ngoài ra trong trường hợp người làm chứng hợp pháp thì theo quy định trong thời hạn 5 ngày làm việc kể từ ngày lập di chúc, những người làm chứng phải đi chứng thực, công chứng xác nhận chữ ký của mình.
Chính vì thế, Bản di chúc của ông bạn không hợp pháp.
Di sản của ông ngoại bạn sẽ được chia theo pháp luật bằng cách chia đều cho những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất theo quy định bộ luật Dân sự 2015 dưới đây:
Điều 651. Người thừa kế theo pháp luật
1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:
a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;
b) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;
c) Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.
2. Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.
3. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.
Vì thế, trong trường hợp trên, dì út bạn thuộc hàng thừa kế thứ nhất nên sẽ được hưởng 1 phần di sản thừa kế của ông ngoại bạn để lại.
Ngoài ra, để xác định di chúc hợp pháp cần xem xét đến năng lực hành vi dân sự của người lập di chúc, phải trong tình trạng minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe doạ, cưỡng ép; đảm bảo nội dung của di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của luật.